Του Κωνσταντίνου Φίλη
Σε λιγότερο από είκοσι ημέρες, Μηχσοτάκης και Ερντογάν θα συναντηθούν για τρίτη φορά μέσα σε πέντε μήνες. Είναι προφανές ότι έχει δήμιουργηθεί ένα θετικό, σχεδόν πρωτόγνωρο για τη σχέση των δυο ανδρών, momentum, που αντανακλά και στις διμερείς επαφές. Δεν είναι τόσο η συχνότητα των συναντήσεων όσο η αποφυγή δηλώσεων και ενεργειών που πυροδοτούν την ένταση. Φαίνεται πως άτυπα, αλλά πολύ ουσιαστικά έχει συμφωνηθεί οι διαφωνίες, είτε στα διμερή, είτε σε ζητήματα περιφερειακού ή παγκόσμιου ενδιαφέροντος, να μην επηρεάζουν αρνητικά το κλίμα και να μην προκαλούν δημόσιες αντεγκλήσεις.
Τα περασμένα χρόνια, ακόμη και για ασήμαντη αφορμή, η τουρκική πλευρά προέβαινε σε προκλητικές κινήσεις επί του πεδίου, από τη δέσμευση περιοχών για ασκήσεις μέχρι τις υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά. Αλλά και στη διεξαγωγή σεισμικών ερευνών ή την οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Λιβύη, δίνοντας έτσι απάντηση σε ελληνικές πρωτοβουλίες που πίστευε ότι την περιθωριοποιούσαν (π.χ. περιφερειακά σχήματα στην Ανατολική Μεσόγειο). Πλέον, υπερπτήσεις και παραβιάσεις συνιστούν είδηση και από τον περασμένο Απρίλιο είναι από μηδενικές έως ελάχιστες, ενώ ο ευερέθιστος Ερντογάν, που δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω και απαντάει με σφοδρότητα σε ό,τι θεωρεί ότι τον αφορά, δεν έχει κάνει το παραμικρό σχόλιο για τις δηλώσεις του Ελληνα πρωθυπουργού ότι αυτός και η χώρα του βρίσκονται στη λάθος πλευρά της Ιστορίας στο ζήτημα της Γάζας.
Ταυτόχρονα, παρά την άτεγκτη στάση υπέρ των δύο κρατών στην Κύπρο, προσώρας δεν έχει προχωρήσει σε σεισμική έρευνα ή αποστολή πλωτού γεωτρύπανου εντός της κυπριακής υφαλοκρηπίδας, δείχνοντας αυτοσυγκράτηση, παρότι έχει ξοδέψει παραπάνω από 1 δισ. δολάρια για την αγορά σχετικού εξοπλισμού.
Αναμφίβολα είναι προς όφελος της ελληνικής πλευράς αυτό το momentum να διατηρηθεί και να εμπλουτιστεί με ενέργειες που θα αποκαταστήσουν μερικώς την εμπιστοσύνη, θα εδραιώσουν την αποκλιμάκωση, απομακρύνοντας το ενδεχόμενο κρίσης, και θα δυσχεράνουν την επαναφορά στο κρεσέντο εντάσεων των περασμένων ετών. Γιατί θα πρέπει η πλευρά που θα τις προκαλέσει να εξηγήσει τους λόγους και θα δυσκολευθεί να πείσει τον διεθνή παράγοντα και ειδικότερα τη Δύση. Αλλωστε, οι δύο πόλεμοι, στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, δεν επιτρέπουν το άνοιγμα ενός νέου μετώπου και μάλιστα ανάμεσα σε δύο νατοϊκούς εταίρους.
Η Ελλάδα, όμως, ευνοείται και από τη διφορούμενη έως και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά της Τουρκίας σε σχέση με τη Δύση, όχι επειδή κάποιοι «ευσε3οποθιστές» θεωρούν ότι έτσι η Άγκυρα αποδυναμώνεται, αλλά γιατί σε μια ατζέντα αποκλινόντων συμφερόντων με εμφανείς διαθέσεις αυτονόμησης -καθώς η Τουρκία εξακολουθεί να εξαρτάται σε ζητήματα οικονομίας και ασφάλειας από τη Δύση- η τωρινή της στάση εκ των πραγμάτων περιορίζει τα περιθώρια ελιγμών της, σε σχέση (και) με την Ελλάδα. Δηλαδή, από τη στιγμή που η Αγκυρα έχει αποφασίσει για διαπραγματευτικούς λόγους αλλά και ουσιαστικούς (απαγκίστρωση που συνεπάγεται αποστασιοποίηση και συνειδητή αποφυγή ευθυγράμμισης με τη Δύση) να ανοίγει ένα μέτωπο πριν κλείσει ένα άλλο, ή τελοσπάντων να συντηρεί τις εκκρεμότητες με τη Δύση για θέματα που δεν άπτονται των ελληνοτουρκικών, δεν είναι σε θέση να έχει απαιτήσεις ώστε να ανταλλάξει κάτι (και) με την Ελλάδα. Τόσο γιατί τα μέτωπα είναι πολλά και ο προβληματισμός για τις διαθέσεις της ακόμη μεγαλύτερος, όσο κυρίως γιατί εξαιτίας των προαναφερθέντων η Ελλάδα έχει εδραιωθεί ως ένας ακλόνητος σύμμαχος των Αμερικανών και εν γένει των Δυτικών στην περιοχή.
Η αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα είναι εντονότερη παρά ποτέ (ευτυχώς όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και σε τομείς της οικονομίας και της ενέργειας), άρα προϊόντος του χρόνου δεν (θα) έχουν λόγο οι Αμερικανοί να μας «αδειάσουν» για χάρη της Αγκυρας, από τη στιγμή που μας εμπιστεύονται πολύ περισσότερο και έχουν επενδύσει στην Ελλάδα. Γενικότερα στη Δύση, ακόμη και στη Γερμάνια των παραδοσιακά λειτουργικών σχέσεων με την Τουρκία, προβληματίζονται για τη συνεχή θεσμική της απόκλιση, τη δύστροπη και εκβιαστική συμπεριφορά της (βλ. ένταξη Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, μεταναστευτικές ροές) και τη συνεπή (και όχι ad hoc όπως στο παρελθόν) αποστασιοποίησή της από βασικές επιλογές της Δύσης. Συνειδητοποιούν πως δεν μπορούν να στηρίζονται/ακουμπούν πάνω στην Τουρκία. Η αυτονόμηση της τελευταίας, επομένως, έχει και συνέπειες, διότι όσο μονιμότερα χαρακτηριστικά αποκτά, τόσο μεγαλώνει η ανάγκη για εξεύρεση αξιόπιστων και ανθεκτικών εναλλακτικών. Ολα αυτά βέβαια δεν συνεπάγονται απομόνωση της Τουρκίας, η οποία θα συνεχίσει να είναι πολύ σημαντική για τη Δύση, παρά τις παλινωδίες της. Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική διπλωματία καλείται να απαντήσει στο κατά πόσον προκρίνει την ταύτιση με τις ΗΠΑ σε ένα μεταβατικό διεθνές περιβάλλον που οδεύει στον πολυκεντρισμό και τι οφέλη αποκομίζει, καθώς και αν αρκείται στην αποκλιμάκωση με την Τουρκία (που ενδέχεται να αποδειχθεί εύθραυστη) ή θα επιχειρήσει να τη δεσμεύσει σε μια πορεία εξομάλυνσης αλλά και σοβαρής αναζήτησης ουσιαστικής και οριστικής λύσης.
Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (ΙΟΑ) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
Πηγή: Εφημερ’ιδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»
