Τον Ιούλιο του 1950. ο Γιώργος Σεφέρης επισκέπτεται έπειτα από χρόνια τον γενέθλιο τόπο του. Στο ημερολόγιό του καταγράφει την έκπληξή του πώς με τόση ζέστη σχεδόν κανένας δεν κολυμπάει στη θάλασσα έξω από το Αίβαλί. Είναι φυσικό, η έννοια των θερινών διακοπών και των θαλασσινών μπάνιων δεν υπήρχε ακόμα για πολύ κόσμο – έως και σχετικά πρόσφατα σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές της αγροτικής Ελλάδας συνέβαινε το ίδιο.
Στις 21 Ιουλίου 1928, ο Κώστας Καρυωτάκης αυτοκτονεί με περίστροφο στην Πρέβεζα. Στη σχετική αναφορά του ο χωροφύλακας παρατηρεί ότι ο ποιητής φορούσε «γυναικεία εσώρουχα», δεν είχε ξαναδεί τα ευρωπαϊκά σλιπ. Οι άντρες μέχρι τότε φορούσαν εσώρουχα μακριά, τα οποία γίνονταν πολύ ενοχλητικά το καλοκαίρι με τη ζέστη γιατί το καθημερινό μπάνιο δεν είχε ακόμα καθιερωθεί.
Ο σημερινός κόσμος μας διαφέρει πολύ από τον κόσμο του χθες. Συχνά δεν συνειδητοποιούμε την ταχύτητα με την οποία αλλάζουν τα πράγματα και τις μεταβολές που ζούμε στην καθημερινότητά μας. Εξίσου μας διαφεύγει ότι ο παππούς του πατέρα μας γεννήθηκε υπήκοος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μου αρέσει να περιγράφω στους καλοζωισμένους μαθητές μου, ειδικά όταν μου λένε ότι στις διακοπές τους στα χωριά των παππούδων τους βαριούνται (η μάστιγα της εποχής…) επειδή δεν έχουν wi-fi ή δεν πιάνει το κινητό τους, πώς ήταν ο κόσμος όταν μεγάλωναν τα παιδιά της δικής μου γενιάς (Παρεμπιπτόντως, η ίδια η έννοια της παιδικότητας, ότι υπάρχει μια ανέμελη και χωρίς ιδιαίτερες ευθύνες περίοδος στη ζωή του νέου ανθρώπου που είναι αφιερωμένη στις σπουδές του, αποτελεί κι αυτή πρόσφατη «ανακάλυψη». Στα παλιότερα χρόνια, με την εξαίρεση των παιδιών που ανήκαν στις μεγαλοαστικές οικογένειες, όλα τα υπόλοιπα, από την ηλικία των 8-9 ετών εργάζονταν σε χωράφια, μαγαζιά, εργοστάσια – τα μυθιστορήματα του Ντίκενς και οι ταινίες του Τσάπλιν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά πάνω σ’ αυτό). Παρότι δεν αισθάνομαι ότι απέχω και πολύ ηλικιακά από εκείνους, συνειδητοποιώ κάθε φορά κι εγώ πόσο διαφορετικός είναι εντέλει ο κόσμος που μεγάλωσα από τον σημερινό.
Μεγάλωσα στη δεκαετία των έντονων πολιτικών παθών του 1980. όταν η Ομόνοια με το Μινιόν και η Πατησίων με την Κυψέλη της Φωκίωνος Νέγρη αποτελούσαν ακόμα την εμπορική καρδιά της πόλης – όχι η οδός Ερμού και το Σύνταγμα. Οι άνθρωποι ήταν σίγουρα φτωχότεροι αλλά πιο ανέμελοι και χαρούμενοι, όσο για τη μόδα, όλοι αποφεύγουμε να δείχνουμε φωτογραφίες εκείνης της εποχής. Δεν υπήρχε για πολλά χρόνια ελεύθερη ραδιοφωνία και ιδιωτική τηλεόραση, οι εφημερίδες πουλούσαν ακόμα χιλιάδες φύλλα, στις καφετέριες έπινες μόνο ελληνικό και νες καφέ.
Οταν λέω στους μαθητές μου ότι πρόλαβα στο χωριό μου της ορεινής Ναυπακτίας την εποχή που δεν είχαμε ρεύμα και τρεχούμενο νερό στο σπίτι, αρχίζουν να αμφιβάλλουν για την ηλικία μου. Δεν ήταν το κανονικό ούτε για εκείνη την εποχή: η κουζίνα δούλευε με πετρογκάζ, το βράδυ χρησιμοποιούσαμε λάμπες πετρελαίου, αντί για ψυγείο είχαμε το «φανάρι» στο πιο δροσερό μέρος του ισογείου, η τουαλέτα βρισκόταν έξω από το σπίτι και νερό κουβαλούσαμε με νταμιτζάνες από την πηγή.
Ολα αυτά ήταν βέβαια πολύ γραφικά και διασκεδαστικά, αλλά ευτυχώς η διαμονή μας στο χωριό κρατούσε μόλις μία εβδομάδα. Και τηλέφωνο υπήρχε μόνο στο καφενείο-παντοπωλείο, σου άφηναν μήνυμα κι ερχόταν τρέχοντας ένα παιδί να σε ειδοποιήσει πως κάποιος σε ζητάει -συνήθως ήταν για κάποια αρρώστια ή για θάνατο, αλλιώς δεν υπήρχε λόγος να σου τηλεφωνήσει κανείς.
ΤΟ ΦΛΕΡΤ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ
Η έκπληξή τους μεγαλώνει, πάντως, ακριβώς όταν φτάνουμε στο θέμα της επικοινωνίας. Είναι η γενιά που μεγάλωσε με κινητά τηλέφωνα, Διαδίκτυο. i-pads. τους φαίνεται λοιπόν τουλάχιστον παράξενο όταν τους λέω πως μόλις όταν ήμουν φοιτητής μπήκαν τα καρτοτηλέφωνα στους δρόμους κι ότι ως τότε μιλούσαμε ρίχνοντας δεκάρικα στη συσκευή του περίπτερά. Κι έπειτα ήταν και οι άλλες δυσκολίες: σου άρεσε ένα κορίτσι, αν αποτολμούσες να τηλεφωνήσεις στο σπίτι της (αναγνώριση κλήσεων δεν υπήρχε…) και το σήκωνε συνεχώς ο πατέρας της, η σχέση που οραματιζόσουν τελείωνε άδοξα πριν καν αρχίσει. Κι αν τα κατάφερνες με τα πολλά να κανονίσεις ραντεβού -για εμάς τους Πειραιώτες σημείο συνάντησης ήταν το σκάκι στην πλατεία Κοραή- και σου τύχαινε κάτι αναπάντεχο ή εκείνη τελικά αδυνατούσε να έρθει, δεν υπήρχε τρόπος ειδοποίησης και η απογοήτευση ήταν μεγάλη.
Ηταν άραγε καλύτερη εκείνη η εποχή; Ασφαλώς, η γνώση μας τότε πάνω στον φυσικό κόσμο ήταν πιο άμεση και βιωματική, οι σχέσεις πιο δοκιμασμένες και συνήθως πιο στέρεες, οι δρόμοι πιο ασφαλείς (ως μαθητής της ΣΤ’ Δημοτικού έπαιρνα μόνος μου το λεωφορείο από το Νέο Φάληρο ως τα Ιλίσια για να πάω στον ορθοδοντικό). Ομως, αν το καλοσκεφτούμε, είναι πολλοί οι λόγοι που δεν θα θέλαμε να επιστρέψουμε σε εκείνα τα χρόνια και θα πρέπει κάποτε να στερηθούμε αυτήν τη νοσταλγία που θρέφει τον ψυχισμό μας, για να πάμε μπροστά.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ
Καταλαβαίνουμε καλύτερα τον εαυτό μας αν τον παρατηρούμε μέσα στον χρόνο, θυμάμαι τον συγγραφέα Κώστα Τσιρόπουλο που με είχε κάποτε παροτρύνει να φωτογραφίζομαι ανά πενταετία με σκοπό να γράψω κάποια στιγμή ένα δοκίμιο πάνω στις αλλαγές που θα παρατηρούσα να επιφέρει ο χρόνος στο πρόσωπο και στο σώμα μου. Κάποτε αυτές οι μικρές λεπτομέρειες είναι σημαντικές και μπορούν να λειτουργήσουν και ως δείκτες αυτογνωσίας. Μεγαλώνοντας, το πέρασμα του χρόνου μάς τρομάζει και συνήθως γαντζωνόμαστε σαν ναυαγοί από το παρελθόν, από τις εποχές που έχουμε προλάβει να ωραιοποιήσουμε μέσα μας.
Αλλάζουμε εμείς, αλλάζουν και οι καιροί. Πέρυσι άκουσα τυχαία στο αυτοκίνητο τη διαφήμιση της Serenata, η μουσική ήταν ίδια με τη διαφήμιση της γκοφρέτας που παιζόταν στα τέλη της δεκαετίας του ‘8ο, τα λόγια όμως ήταν τελείως διαφορετικά.
Αναζήτησα στο Διαδίκτυο και άκουσα και την παλιά και ξαφνικά συνειδητοποίησα πόσο απέχει η εποχή μας ως προς τις αξίες της από τότε: Η μία μιλάει για σχολείο, πανεπιστήμιο, ωδείο, επιστήμες και τέχνες. Η άλλη μιλάει για selfie, like, mike, lol και mall. Ο κόσμος γύρω μας μεταβάλλεται και κάποτε σκέφτομαι ότι η φράση του Γκάντι «γίνε εσύ η αλλαγή που θέλεις» ισχύει πρωτίστως για τον εαυτό μας και ύστερα για το περιβάλλον μας.
Πηγή εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ”
