Ο ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΤΥΧΕ ΑΝΑΛΟΓΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ
Αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 66 χρόνια από το θάνατο ενός κορυφαίου μαθηματικού και θεωρητικού φυσικού του 20ού αιώνα στον κόσμο, του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Σήμερα δεν θα ασχοληθούμε με τη μαθηματική και την επιστημονική του σταδιοδρομία και ιδιοφυία, αλλά με τη σχέση του με την Ελλάδα, που ο ίδιος λάτρεψε αλλά αυτή τον απαρνήθηκε πολλάκις.
Ο πατέρας του Κωνσταντίνου, Στέφανος, ήταν διπλωμάτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις Βρυξέλλες και μέλος της Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου των Βρυξελλών. Μέσα σε αυτό το κοσμοπολίτικο περιβάλλον γεννιέται το 1873 στο Βερολίνο ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, που στην πορεία ζητούσε το επώνυμό του να αναφέρεται χωρίς το τελικό σίγμα, όπως θα κάνουμε παρακάτω.
Ορφανός από μάνα
Σε ηλικία έξι ετών χάνει τη μητέρα του. Η εκπαίδευση και οι σπουδές του νεαρού Κωνσταντίνου ήταν αντίστοιχες του αριστοκρατικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωνε. Σπουδάζει σε ιδιωτικά σχολεία του Βελγίου, ενώ στις τελευταίες δύο σχολικές τάξεις κερδίζει αντίστοιχους μαθηματικούς διαγωνισμούς της χώρας, τη δεύτερη φορά, μάλιστα, το βραβείο απονέ- μεται μόνο σε αυτόν, αφού κανένας άλλος δεν μπορούσε να λύσει το πρόβλημα. Παρότι ξεχωρίζει στα Μαθηματικά, το 1895 παίρνει πτυχίο πολιτικού μηχανικού από στρατιωτική σχολή του Βελγίου με το βαθμό του ανθυπολοχαγού του Μηχανικού. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς επισκέπτεται την Ελλάδα, όπου, μέσω συγγενών, γνωρίζει τον Ελευθέριο Βενιζέλο στα Χανιά, συμμετέχει στο σχεδίασμά δρόμων της Σάμου, ενώ δύο χρόνια μετά βρίσκεται στην Αίγυπτο, · εργάζεται ως μηχανικός στο φράγμα του Ασουάν, όπου γνωρίζει τον Ερρίκο Σλήμαν και την εκεί ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας.
Γύρω στα 1900, ενώ κάνει μετρήσεις στην είσοδο της Πυραμίδας του Χέοπα, λαμβάνει μια απόφαση που, όπως λέει ο ίδιος, «επρόκειτο περί της μεγαλυτέρας, εις ολκήν συνεπειών, αποφάσεως, ην ποτέ έλαβον εις την ζωήν μου»: εγκαταλείπει σε ηλικία 27 ετών το επαγγελματικά εξασφαλισμένο μέλλον του πολιτικού μηχανικού για να σπουδάσει Μαθηματικά.
Οπως ήταν φυσικό, η απόφαση συναντά τις αντιδράσεις των πάντων. Διδάσκεται την αγαπημένη του επιστήμη στο διάσημο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και πριν καν ολοκληρώσει τις σπουδές του αναγορεύεται υφηγητής, κάτι που συνέβη για πρώτη φορά στην ιστορία του Πανεπιστημίου.
Η σχέση του με την Ελλάδα διέπετο αποκλειστικά από το συναίσθημα και καθόλου από τη μαθηματική λογική. Σταθερός παρονομαστής ; όλων των προσπαθειών του να μεταφέρει την υψηλή επιστημονική του κατάρτιση στην Ελλάδα η τελική πίκρα και η απογοήτευση. Η πρώτη απόπειρα προσέγγισης με την ελληνική πραγματικότητα γίνεται το 1908, όταν επισκέπτεται την πατρίδα της καρδιάς του ζητώντας να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο ή σε Στρατιωτική Σχολή. Του . προτείνεται βαριεστημένα απλή θέση δημοδιδασκάλου σε σχολείο της Μακεδονίας, κάτι που τον οδηγεί να αποδεχτεί μία από τις προτάσεις που του είχαν γίνει από μεγάλα ξένα Πανεπιστήμια Την ίδια χρονιά παντρεύεται την 24χρο- νη τότε Ευφροσύνη με την οποία αποκτά δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.
Το 1911 ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον καλεί να συμμετάσχει στην κριτική επιτροπή των υποψήφιων καθηγητών της Φυσικομαθηματικής Σχολής, θέση που αποδέχεται, ενώ το 1913 προτείνει την ίδρυση Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη.
Το 1920, και ενώ πλέον ο Καραθεοδωρή μεσουρανεί στην ευρωπαϊκή μαθηματική κοινότητα έχοντας τη σημαντικότερη μαθηματική έδρα της Ευρώπης στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, ενώ είναι μέλος και της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, δέχεται μια νέα πρόσκληση από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Να αναλάβει θέση τακτικού καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και να οργανώσει το Πανεπιστήμιο Σμύρνης. «Θα πάτε εις την Σμύρνην, θα σας παράσχουν όλας τας ευκολίας, το έργο σας είναι σπουδαίον, η Ελλάς πρέπει εκπολιτίσει τη Μ. Ασία», του λέει χαρακτηριστικά ο Κρητικός οραματιστής πρωθυπουργός,
Μικρασιατική καταστροφή
Το σχέδιο ενθουσιάζει το φιλόπατρι Ελληνα μαθηματικό, που αρχίζει να σχεδιάζει μεθοδικά το Πανεπιστήμιο που θα αποτελούσε «φάρο» του Ελληνισμού στην Ανατολή ή όπως του άρεσε να το ονομάζει «Φως εξ Ανατολών».
Η Μικρασιατική Καταστροφή ανατρέπει όλα τα μεγαλεπήβολα οράματα του Καραθεοδωρή, αλλά αναδεικνύει την αλτρουισιική πλευρά του χαρακτήρα του. Βλέποντας την καταστροφή να έρχεται, απομακρύνει όλο το προσωπικό του Πανεπιστημίου λέγοντάς τους με τρεμάμενη φωνή: «Φίλοι μου, οι Τούρκοι ένοπλοι έφτασαν προ των πυλών. Δυστυχώς, το όραμα της Μεγάλης Ελλάδος, για μία ακόμη φορά δύει», και τους εφοδιάζει με χρήματα και συστατικές επιστολές.
Εν συνεχεία απομακρύνει με ασφάλεια από τη Σμύρνη ίο πλούσιο εργαστηριακό υλικό και τα σπάνια βιβλία της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου, κλειδώνει τελευταίος κλαίγοντας την πύλη του ιδρύματος, ενώ υπάρχει μαρτυρία του δημοσιογράφου Θεοδοσίου Δαντηλίδη για το πώς διαφεύγει, την τελευταία στιγμή, από τη φλέγόμενη Σμύρνη: «Ημουν έτοιμος να αποπλεύσω με μια κατάμεστη βάρκα, όταν είδα στην προκυμαία τον καθηγητή. Του έκανα νόημα να έρθει, αλλά αυτός προσπαθούσε να παρηγορήσει μια γριούλα. Σχεδόν σηκωτό τον πήγα στη βάρκα. Μέχρι να φτάσουμε στο “Νάξος” είχε στραμμένη την κεφαλή προς την πλευρά της Σμύρνης που καιγόταν. Ηταν αμίλητος και δακρυσμένος».
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, ο ιδιοφυής μαθηματικός αναλαμβάνει τη θέση του τακτικού καθηγητή της «Ανωτέρας Μαθηματικής Αναλύσεως» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ διατελεί και καθηγητής Μηχανικής στο Πολυτεχνείο. Η εμπάθεια και η μικροπρέπεια καθηγητών του Μαθηματικού Τμήματος της Σχολής, που αναθέτουν στον Καραθεοδωρή να διδάσκει Μαθηματικά σε πρωτοετείς φοιτητές της Χημείας, και διάφορα άλλα «παρατράγουδα» τον οδηγούν να φύγει και πάλι απογοητευμένος από τη χώρα, αποδεχόμενος την ασφυκτική πίεση του Πανεπιστημίου του Μονάχου να αναλάβει εκεί καθηγητική θέση, από την οποία μάλιστα και συνταξιοδοτήθηκε κάποια χρόνια μετά.
Το 1950 δεν ακούει τις συμβουλές των φίλων του «μη βάλει ξανά στο κεφάλι του στέφανο εξ ακανθών για την Ελλάδα» και βρίσκεται στην Αθήνα αποδεχόμενος, και πάλι, την πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου να αναδιοργανώσει τα Πανεπιστήμια Αθηνών – Θεσσαλονίκης. Αυτή τη φορά, όμως, έχοντας την πίκρα και τη γνώση της ελληνικής πραγματικότητας, προνοεί και δεν εγκαταλείπει την καθηγητική έδρα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και δικαιώνεται δύο χρόνια μετά, όταν η πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου οδηγεί στην απομάκρυνσή του από τη θέση, με ένα έγγραφο που έφερε την υπογραφή ενός χαμηλόβαθμου γραμματέα.
Παρά την πίκρα του, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, μέχρι το τέλος της ζωής το 1950, θα ασχολείται -από μακριά πια με την ελληνική πραγματικότητα βοηθώντας με κάθε τρόπο την ελληνική επιστημονική κοινότητα, αλλά, πάνω από όλα, παραμένοντας πάντα ένας πιστός και ανιδιοτελής πατριώτης. Λάτρης της Ιστορίας, υποστηρικτής της ιδέας της Μεγάλης Ελλάδας και της ελληνικής γλώσσας, που ήταν η μοναδική που ακουγόταν σπίτι, και πιστός ορθόδοξος χριστιανός, πήγαινε οικογενειακά κάθε Κυριακή στην εκκλησία, ενώ δύο φορές την εβδομάδα ερχόταν σπίτι ο αρχιμανδρίτης για τη βελτίωση των ελληνικών των παιδιών του.
Ακόμη και ο Αλμπερτ Αϊνστάιν υποκλίθηκε στο μεγαλείο του
Σε πολλούς Ελληνες ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή έγινε γνωστός από τη φημολογία που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια περί της σχέσης του με τον Αλμπερτ Αϊνστάιν, φτάνοντας στο σημείο να λένε ότι ο τελευταίος έκλεψε από τον πρώτο τη Θεωρία της Σχετικότητας και την παρουσίασε ως δική του… Στην πραγματικότητα, οι δύο κορυφαίοι επιστήμονες διατηρούσαν, μέχρι το τέλος της ζωής τους, μια βαθιά επιστημονική φιλία, που βασιζόταν στην αμοιβαία εκτίμηση του ενός για το έργο του άλλου, κάτι που δεν θα μπορούσε να συμβεί αν ο ένας είχε κλέψει το κορυφαίο επιστημονικό έργο του άλλου. Οσοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα υποβαθμίζουν την αυτόνομη επιστημονική δράση του Καραθεοδωρή, που από μόνη της τον κατατάσσει στους κορυφαίους επιστήμονες στον κόσμο τον προηγούμενο αιώνα. Θεωρούμε, μάλιστα, ότι αυτές οι δοξασίες θα ενοχλούσαν και τον ίδιο, αφού ως λάτρης της αρχαιότητας θα χαιρόταν περισσότερο να τον αποκαλούν το σημαντικότερο Ελληνα μαθηματικό από την αρχαιότητα, συνεχιστή του Πυθαγόρα, ή νέο Ευκλείδη, παρά τη σύγκριση με κάποιο σύγχρονο επιστήμονα.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι ο Αϊνστάιν δεν ζητούσε την επιστημονική γνώμη και κατάρτιση του Καραθεοδωρή, όπως έχει φανεί από τη συχνή αλληλογραφία τους. Η εκτίμηση του «μύθου» της Φυσικής, Αλμπερτ Αϊνστάιν, για τον Καραθεοδωρή διαφαίνεται ξεκάθαρα σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις Τύπου που παραχώρησε ο «μύθος» της Φυσικής, όπου είπε για τον κορυφαίο Ελληνα: «Κύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δεν θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε το δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Και για να μη σας κουράσω, σας το λέω έτσι απλά, χωρίς λεπτομέρειες, ότι μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Ελληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο, εγώ προσωπικά, αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η Φυσική, η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα».
Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ